Menopoz

Menopoz ,yumurtalıkların kadınlık hormonu olan östrojeni üretmediği, adetlerin kesildiği andır. Menopoz kelimesi Yunanca pausis(durma ) ve men (ay) dan üretilmiştir, yani aylık döngünün sonu. Fakat önemli olan bunun bir öncesi olduğunu, uzun yıllar süren bir dönem olduğunu ,yani perimenopozal dönemi anlamak gerekir.

Perimenopozal dönem,son adet döneminizden önceki hormonal değişim yıllarını anlatır. Otuzlu yaşlarımızın ortalarında ya da kırklı yaşlarda başlayabilir.Ancak perimenopozal dönem ,fiziksel ve ruhsal bir durumdur. Azalan progesteron düzeyleri ile başlar ve azalan östrojen düzeyleri ile sona erer. Bazı kadınlar için ,ruh halinin değişken olduğu, kilonun tırmandığı ve enerjinin zayıfladığı bir dönemdir. Çoğu kadın perimenpozal dönemin menopozdan daha sert ve zor olduğunu farketmez çünkü hormonlar bazen yavaşça bazense şiddetle, aydan aya oynar. Sık adet görme, PMS denilen premenstrüal sendrom (adetten önceki başağrısından gerginliğe kadar uzayan yelpazede sıkıntılar),düşen libido (cinsel isteksizlik ) ve artan bel çevresi gibi değişiklikler.

Metabolizma yavaşlar, daha stresli olabilirsiniz, uyku bozulur, ilk olarak yumurtlama bozulur, her ay yumurtlamıyorsunuzdur, bu nedenle adetler daha kısa sıklıkla veya daha az veya tahmin edilemez olur. Vücut artık olgun yumurtalar üretmediğinden,hipofiz bezi yumurtalıklarınızı daha çok üretmesi için uyarmak amacıyla kontrol hormonlarının ,follikül stimüle edici hormon (FSH) ve luteinize edici hormon (LH)üretimini attırır.Ama yumurtalıklardan cevap düşen östrojen seviyesidir. Aynı zamanda adrenal beşleriniz oyuna dahil olur, tüm bu hormonal değişikliklerle stres yanıtınız yükselir.

Menopozun Olumsuz Sonuçları

• Ateş basması, terleme,uykusuzluk,kaygı bozukluğu

• Kardiovasküler hastalıklarda artış: östrojen düzeyleri düştüğünde kardiovasküler hastalık riski erkeklerle aynı düzeye gelir.

• Osteoporoz: Menopoza girildiğinde kemik yoğunluğunda hızlı bir kayıp olur ve sonraki 5-8 yıl içinde osteoporoz ve kırık  riski artar.

• Üriner inkontinans: Menopoz sonrası vajen ve üretra elastikiyetini kaybeder. Sık idrar, yanma hissi, aniden idrar hissi ve kaçırma, gülme, öksürük ve karın içi basıncının arttığı durumlarda idrar kaçırması olur. Ayrıca sık idrar yolu enfeksiyonları olabiliir Kegel egzersizleri ve topikal vajinal östrojen kullanımı inkontinans şikayetlerinin azalmasını sağlar.

• Cinsel fonksiyonların bozulması: Vajinal kuruluk, kayganlık ve elastikiyeti kaybettirir ve cinsel ilişkide rahatsızlık ,dolayısıyla isteksizlik yaratır. Bu durum için vajinal lubrikanlar veya östrojen kullanılabilir.

• Kilo alımı: Menopoz sonrası metabolizma yavaşladığı için çoğu kadında kilo artar. Göbek çevresinde erkeklerdekine benzer yağlanma olur. Bu nedenle mevcut durumu korumak için daha az yemek ve daha çok egzersiz yapmak gerekir.

Tanı 

Hastanın bulguları, bize menopoza girildiğini anlatır. Menopoz tanısı koymak için genellikle test yapmak gerekmez. 

• Adetlerin 12 ay boyunca kesilmiş olması: Menopozun en önemli belirtisidir
• Hastanın şikayetleri: Ateş basması, adetlerin kesilmesi veya düzensizlik
• Hormon testleri:Menopozda FSH Düzeyleri artar ve östrojen düzeyleri düşer

Tedavi

Her kadının menopoz hikayesi  farklıdır. Kadının ayrıntılı bir anamnezi alınarak, bütüncül yaklaşımla şikayetlerine yönelik, gelecekteki olası yan etkilerinden koruma amaçlı ,hayat kalitesini yükseltmek için tedavi seçenekleri konuşulur.

• Hormon replasman tedavisi ( HRT ) : Menopoz sonrası görülen şikayetlerin düzelmesi için en etkili tedavi östrojen tedavisidir. Kişisel ve ailesel hikayeye göre düşük doz kısa süreli tedavi hastayı rahatlatmak için kullanılabilir. Östrojen transdermal yol dediğimiz ciltten krem veya yapıştırma şeklindeki patchlerle verilmesi tercih edilir. Eğer rahim yerinde duruyorsa östrojen tedavisine progesteron hormonu da eklenmelidir. Östrojen tedavisi uzun vadede kemik erimesini de önler. Uzun süreli kullanımını meme kanseri riskini artırabilir. Hormon tedavisine sizin için yarar ve zararlarını mutlaka doktorunuzla konuşup başlamalısınız.
• Vajinal Östrojen :Vajinal kuruluğu azaltmak için vajinal östrojen krem, tablet veya ring şeklinde direkt vajene lokal olarak uygulanabilir. Düşük doz östrojen vajinal dokular tarafından emilir ve kuruluğu, cinsel ilişkideki rahatsızlıkları ve idrar yollarındaki şikayetleri azaltır.
• Düşük doz antidepresanlar: Selektif serotonin reuptake inhibitörleri (SSRIs) menopozal ateş basmalarını azaltmak için kullanılabilir. Özellikle östrojen kullanamayan hastalar için ve duygu bozuklukları olan antidepresana ihtiyaç duyan hastalar için kullanışlıdır.
• Osteoporozun önlenmesi ve tedavisi : Kalsiyum ve D vitamini kombinasyonları kemik erimesi riskini azaltır. Yerçekimine karşı özellikle ağrırlık ile yapılan egzersizler kemik ve kas kaybını azaltır. Osteoporoz meydana gelmiş hastalar içinde bifosfanatlar gibi kırık riskini azaltan çeşitli ilaçlar vardır.

Alternatif Tedaviler

• Fitoöstrojenler : Bu östrojenler bazı doğal besinler içinde bulunurlar.İki tip fitoöstrojen vardır; isoflavinler( soya fasülyesi, nohut, baklagiller içinde bulunur ) ve lignanlar ( keten tohumu, tahıl ve bazı sebze ve meyvelerde bulunur ). Bunlar düşük östrojen etkilidir dolayısıyla yararları ve zararları az olacaktır.
• Bitkisel hormonlar : Bu hormonlar bitkilerden elde edilen kimyasal ürünlere benzer hormonlardır. Geleneksel hormon tedavisine üstünlükleri gösterilememiştir.
• Yoga : Menopozal şikayetleri azalttığını gösteren bir kanıt yoktur ancak bu denge egzersizleri vücutta esnekliği ve koordinasyonu sağladığından düşmeye bağlı kırıkları önleyebilir.

Erken Veya Prematür Menopoz

Erken veya prematür menopoz çoğumuzun tahmin ettiğinden daha sıktır.45 yaş altı kadınların % 1 i bu durumdan etkilenir. 

Erken Veya Prematür Menopoz Nedir?

Menopoz, kadınlarda yumurtalıkların hormon üretimi fonksiyonlarını kaybetmesi sonucu adet kanamalarının kesilmesi durumuna denir. Ortalama menopoz yaşı 50 civarındadır. Menopozun erken başlaması sıklıkla prematür menopoz ile karıştırılır. Fakat gerçekte iki farklı durumdur. Eğer menopoz 45 yaşından önce başlarsa erken menopoz, 40 yaşından önce başlarsa prematür menopoz olarak tanımlanır. 

Bu iki durum,kısırlık problemi olan veya menopoz belirtileri olan genç kadınların bir kısmında altta yatan neden olabilirler.

Erken Veya Prematür Menopoz Nedenleri Nedir?

Sıklıkla genç yaşta menopoza girme nedeni  bulunamaz. Bu kadınlar için kabul etmesi çok zor bir durumdur ve  özellikle çocuk sahibi olmayı geciktiren kadınlar için çok travmatik olabilir. Erken yaşta menopozun olası nedenleri şunlardır;

Prematür Over Yetmezliği

Prematür over yetmezliği olan kadınların yumurtalıkları erken yaşta çalışmayı bırakmış demektir. Hem yumurta üretimi hem de yumurtlamak için gerekli hormon üretimi olmaz. Otoimmun hastalıklar, prematür over yetmezliği olgularının % 65’inden sorumludur. Bu hastalıklarda bireyin bağışıklık sistemi henüz bilinmeyen nedenlerle  kendi vücudunu düşman olarak görür ve kendi organlarını  ve dokularını  yabancı doku gibi algılar. Yumurtalık  ve ürünlerine  karşı antikor üretip onları tahrip eder. Bu durum erken menopozun ortaya çıkmasına yol açar. Genetik faktörlerde bu durumdan sorumlu olabilir. Menopoza girme yaşını belirleyen en temel etkenlerden biri kişinin annesinin menopoza girme yaşıdır. Olguların % 5’ inde kadınlar annelerinin izinden gider ve erken menopoza girerler. Bazı kadınlar X kromozomundaki bozukluklar ( Turner (XO) sendromu, Fragile X sendromu ) ile doğar ve menopozun görünmesi gereken zamandan önce yumurta üretimi bozulur. Bazı kadınlar  ise  az sayıda yumurta ile doğmuştur ve menopoz, olması gereken zamandan önce olur. Prematür over yetmezliğinde kadınlar ara ara adet görebilirler ve nadiren bu süreçte kendiliğinden gebe kalabilirler. Prematür over yetmezliğinde kısırlık önemli bir problemdir ve çocuk sahibi olmayı geciktirmiş çiftler için yıkıcı olabilir. Bu durumdaki kadınlarda kısırlık tedavisinde başarı şansı düşüktür. Bazı çiftler başkasının (donor) yumurtası ile tüp bebek yaptırarak gebe kalmayı düşünebilir. Bu uygulamada başkasının yumurtası ile eşinin spermi laboratuar ortamında döllendikten sonra kadının rahmine konur. 

Cerrahi Menopoz

Cerrahi menopoz, bazı sağlık problemleri nedeniyle bilinçli olarak menopoza sokmak demektir. Endometriozis, tubaovarian abse veya yumurtalık  tümörü nedeniyle iki taraflı ooforektomi ( yumurtalığın çıkarılması) yapılabilir. Bu cerrahiler dramatik olarak yumurtalık fonksiyonlarını sonlandırır ve östrojen düzeyleri aniden düşer ve kadın menopoza girer.

Kanser Tedavisi Sonrası Menopoz

Menopoz, kanser tedavisi için uygulanan kemoterapi (ilaç tedavisi) veya radyasyon (ışın) tedavisi sonrası meydana gelebilir. Kemoterapi ve radyasyon kanser hücrelerini öldürebilir, ancak maalesef aynı zamanda sağlıklı hücreleri de öldürür. Özellikle saç hücreleri, sindirim ve yumurtalık hücreleri risk altındadır. Bazı kadınlar geçici olarak, bazıları ise kalıcı olarak menopoza girer. Bu tedaviler erken yaşta verilirse erken menopoz görülür.

Enfeksiyon

Enfeksiyonda erken menopoz ile bağlantılı olabilir. Kabakulak ve tuberküloz gibi enfeksiyonlar yumurtalıkları etkileyebilir ve hormonal dengeyi bozabilir. Ancak bu durum son derece nadirdir.

Yaşam tarzı

Sigara içilmesi menopoza girişi hızlandırmakla beraber tıbbi anlamda erken menopoza yol açması (yani 35 yaşından önce menopoza girilmesi) olağan değildir. Benzer şekilde ruhsal stres de yardımcı bir etken olmakla beraber tek başına erken menopoza yol açması beklenen bir etken değildir.

Erken Menopoz Bulguları Nedir ? 

Prematür menopoz belirtileri esas olarak doğal menopoz ile aynıdır. Kadınlar gece terlemeleri, ateş basmaları, vajinal kuruluk, uykusuzluk ve konsantrasyon bozukluğu, anksiyete, depresyon, unutkanlık, libido kaybı,  başağrısı, eklem ve kas ağrısından şikayet ederler. Sıklıkla  vücut şekil değişiklikleri görülür, karın çevresinde yağ birikimi ve vucutta su tutulumu olur. Uzun sürede görülen en önemli sorunlardan birisi kemik erimesi ve kırık riskidir (osteoporoz).

Erken ve prematür menopozda belirtiler, 45 yaşından sonra olan menopozdan daha şiddetli  olma eğilimindedir. Çünkü erken menopoz sıklıkla hastalık, cerrahi veya genetik nedenlere bağlıdır, vucutta hızlı bir östrojen düşüşü görülür. Bu kadınların menopoza çok daha hızlı girmesine neden olur. Östrojenin bu hızlı düşüşü,  bazı kadınlarda çok şiddetli ateş basmalarına, yorgunluk, ruhsal değişiklere ve depresyona sebep olabilir. Erken menopozlu kadınların gidişatına baktığımızda, cerrahi menopoza girenlerin hemen hepsinde menopoz semptomları görülür ve genellilkle şiddetlidir.

Tanı

Hastalar genellikle adet görememe veya kısırlık şikayeti ile başvurur. Erken veya prematür menopozda tanı kanda E2, FSH, LH gibi yumurtalık fonksiyonunu yansıtan hormon düzeyleri bakılarak konur. FSH ve LH yüksek, E2 ise düşük bulunur, 30 yaşından genç olgularda mutlaka genetik inceleme de yapılmalıdır. Bu hastaların % 10-20’ sinde kendiliğinden düzelme olabilir. Bu nedenle belli aralarla hormon düzeyleri kontrol edilmelidir.

Tedavi

Maalesef erken menopozun bir tedavisi yoktur. Tedavi, yerine koyma tedavisidir. Yani eksilen hormonlar kişiye özel olarak verilmelidir. Erken menopozda özellikle cerrahi sonrası semptomlar çok ani ve şiddetli olur ve uygun dozda östrojen alınarak bunun üstesinden gelinebilir. Ateş basması, vajinada kuruluk, ruhsal gerginlik gibi klasik menopoz belirtileri çoğu durumda hormon tedavisine yanıt vermektedir.Cilde sürülerek ya da yapıştırılarak  hormon salan östrojen bantları veya vajinal preparatlar semptomları hafifletmek için kullanılabilir. Genç yaşta menopoza girmiş olmanın getirdiği en önemli dezavantajlardan biri kemik erimesinin hızlanması olduğundan bu konuda gerekli önlemler alınmalı ve kemikleri koruyucu tedaviye geçilmelidir. Ayrıca bu zor anlar için ve menopozla yaşamayı öğrenmek için destek tedavisi verilmelidir. Arkadaşlar, aile veya diğer menopoza girmiş kadınlar bu hazırlıksız ani menopoza giriş durumuna yardımcı olabilir. Formun Üstü